Temat rozwoju mowy spędza niektórym rodzicom sen z powiek. Jeśli rozwój dziecka w tej sferze odbiega od rozwoju rówieśników, zaczynamy się bardzo martwić. Przeszłam z moim dzieckiem te wszystkie lęki, obawy, nadzieje i dylematy... Walka jeszcze się nie zakończyła, ale kilka bitew mamy już za sobą.
Chcąc uniknąć chaosu, podzieliłam temat rozwoju MOWY na odcinki, bo każda z Was ma maluszka na innym etapie rozwoju.
1. Okres prenatalny - jak rozwijają się struktury, mające znaczenie w nabywaniu mowy u dzieci i co może je uszkodzić ?
2. Okres postnatalny - rozwój mowy i percepcji słuchowej do ukończenia 1 roku życia - okres melodii
3. Wspieranie rozwoju mowy dziecka między 1 a 2 rokiem życia - okres wyrazu
4. Wspieranie rozwoju mowy dziecka między 2 a 3 rokiem życia - okres zdania
Na początek w skrócie o tym, co wiedzieć warto o kształtowaniu się struktur, biorących udział w szeroko rozumianej "mowie"
1 miesiąc życia płodowego:
- pojawia się jama ustna, zawiązki uszu i nosa
- już w 3 tygodniu można zauważyć pęcherzyki słuchowe
2 miesiąc
- pojawiają się zawiązki zębów
- szczęka i żuchwa są całkowicie uformowane
- wytwarza się podniebienie i przewód nosowo-łzowy
- tworzą się wargi i zawiązek języka
- małżowina uszna przybiera kształt odziedziczony po rodzicach
- W 37 dniu ucho wewnętrzne kończy swe formowanie.
3 miesiąc
- Już w 12 tygodniu ciąży u płodu obserwujemy próby nabierania i wypierania wód płodowych oraz otwieranie i zamykanie ust; ruchy te w przyszłości będą niezbędne do wdychania i wydychania powietrza po urodzeniu.
- rozwijają się struny głosowe, dziecko jest zdolne do płaczu na długo przed narodzeniem.
4 miesiąc
- w przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała
- W 14 tygodniu swą pracę rozpoczynają mięśnie fonacyjne i oddechowe.
- W 16 tygodniu kształtują się odruchy wysuwania warg, połykania i ssania,
5 miesiąc
Badania audiologów szwedzkich wykazały, że płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne między 4. a 5. miesiącem życia. Silny dźwięk lub wibracja pralki powodują zmiany w aktywności dziecka: budzą je ze snu, wywołują przyspieszenie akcji serca i niepokój ruchowy.
7 miesiąc
- większość odruchów wrodzonych jest już widoczna - odruch ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, chwytania
- wytwarza się zdolność lewej półkuli mózgowej do przyjmowania dźwięków mowy, a prawej – muzyki i innych dźwięków
- Od 7. miesiąca dziecko uczy się rytmu serca swej matki Dźwięk ten jest stałym elementem jego wewnętrznego świata
8 miesiąc
- układ oddechowy nadal dojrzewa
9 miesiąc
Dobrze rozwinięte dziecko w chwili narodzin ma ukształtowany aparat mowy. Często wydaje nam się, że mówienie jest "takie proste". A przecież, by mówić, dziecko musi mieć sprawnie funkcjonujący:
- aparat artykulacyjny - jama nosowa, jama gardłowa, jama ustna
- aparat fonacyjny - krtań z wiązadłami głosowymi
- aparat oddechowy - płuca, przepona, tchawica, oskrzela
- słuch
Słuch jest zmysłem najlepiej rozwiniętym w pierwszych trzech miesiącach życia. W chwili urodzenia się dziecka ucho jest całkowicie dojrzałe do pracy: część przewodzeniowa narządu słuchu jest sprawna, ósmy nerw słuchowy pokryty osłoną mielinową, słuchowe ośrodki w korze są aktywne. Chociaż w uszach dziecka znajduje się płyn, odbiera ono charakterystyczne cechy dźwięków: melodię, akcent, rytm i natężenie dźwięków otoczenia. Dzięki temu przyswaja cechy prozodyczne języka i łatwiej uczy się po urodzeniu tego języka, którym otoczenie mówiło przed jego narodzeniem.
Najnowsze badania wykazały, że praworęczność oraz lateralizowanie ośrodków mowy po stronie lewej są zakodowane w genach, jednak rozwój półkul mózgowych w okresie prenatalnym jest regulowany hormonalnie, stąd ekspresja genów może być modyfikowana przez warunki panujące w środowisku wewnątrzmacicznym (między innymi zmiany hormonalne, metaboliczne). Badania przeprowadzane różnymi technikami eksperymentalnymi dowiodły, że już w okresie prenatalnym powstają różnice lateralne w zakresie niektórych funkcji. Wyniki najnowszych badań przypisują lewej półkuli większą wrodzoną możliwość specjalizacji w odniesieniu do mowy
Choroby w czasie ciąży:
Lista szkodliwych czynników mogących zadziałać tym okresie jest długa, do najbardziej popularnych zaliczamy choroby takie jak:
opryszczka, półpasiec, ospa, świnka, różyczka, odra, listerioza oraz zakażenie toksoplazmozą
Wśród chorób matki w okresie ciąży, które mogą potencjalnie doprowadzić do uszkodzenia słuchu płodu, należy wymienić cukrzycę oraz schorzenia nerek. Choroby te mogą doprowadzić do zmian zwyrodnieniowych w narządzie słuchu dziecka.
Również czynniki toksyczne, z którymi matka ma kontakt podczas ciąży, mogą być przyczyną uszkodzenia słuchu u dziecka.
Do najczęściej kojarzonych z ototoksycznością leków, zaliczamy antybiotyki (np. streptomycyny, szczególnie dihydrostreptomycyny, kanamycycny, neomycyna, gentamycyny)
Najbardziej szkodliwe aminoglikozydy - uszkadzają one głównie ślimak.
Mniej szkodliwe, jednak również zaliczane do leków ototoksycznych to
erytromycyna - skuteczna w leczeniu zapalenia płuc
oraz wankomycyna, stosowana w zakażeniach i skuteczna wobec gronkowców.
Antybiotyki mogą powodować obustronne uszkodzenie ucha wewnętrznego, które może pogłębiać się nawet, jeśli odstawimy lek, uszkodzenie to jest zwykle nieodwracalne.
preparaty hormonalne, niedobór, ale również nadmiar witamin.
Ucho wewnętrzne nienarodzonego dziecka uszkadza też chinina, thalidomid, sole metali ciężkich. Przedawkowanie witaminy A i E prowadzą do podwyższonego ryzyka dla budowy podniebienia oraz tworzenia się neuronów.
Ogromne znaczenie mają także nikotyna i alkohol spożywane przez matkę w czasie ciąży.
Im wcześniej szkodliwe czynniki zadziałają, tym gorzej, ponieważ mogą doprowadzić nawet do niedorozwoju narządu słuchu dziecka, dlatego tak ważne jest, aby każda kobieta w ciąży już od pierwszych dni dbała o siebie i dziecko, i tym samym unikała hałasu, stresu, leków, które nie zostały przepisane przez lekarza czy używek takich jak alkohol czy nikotyna.
Od kilku lat każde dziecko w Polsce najpóźniej w 3. dobie życia ma badany słuch. Poważne uszkodzenie słuchu występuje rzadko, u ok. 20 na 1000 noworodków. Jest to jednak wada brzemienna w skutki. U dziecka z niedosłuchem nauka mowy jest bardzo ograniczona, często wręcz niemożliwa. Dlatego tak ważne jest wykrycie tego problemu jak najwcześniej, najlepiej do 6. miesiąca życia. Maluch, u którego stwierdzi się wadę słuchu, zostaje wyposażony w aparat słuchowy, dzięki któremu słyszy i bez przeszkód uczy się mówić. Badanie słuchu przeprowadza się metodą otoemisji akustycznej (OAE); jest to analiza tzw. cichych dźwięków emitowanych przez ludzkie ucho. Służy do tego proste w obsłudze urządzenie wielkości słuchawki telefonicznej. Badanie trwa ok. 5 minut i jest bezbolesne (wykonuje się je podczas snu). Warto wspomnieć, że upowszechnienie przesiewowych badań słuchu to zasługa Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
Dobry wynik tego badania nie gwarantuje, że dziecko będzie dobrze słyszeć w przyszłości. Są różne czynniki, które mogą uszkodzić słuch po porodzie - ale o tym już w następnej części.
Nie tylko słuch odpowiada za prawidłowy rozwój mowy dziecka. W okresie prenatalnym może dojść do różnych nieprawidłowości budowy aparatu artykulacyjnego - podniebienia, warg, języka, jamy gardłowej, nosowej, krtani, tchawicy... również do rozszczepu wargi i podniebienia.
Powstaniu rozszczepu wargi i podniebienia towarzyszą dwa różne mechanizmy. W przypadku rozszczepu wargi do zaburzenia rozwojowego zachodzi w okresie formowania się podniebienia pierwotnego w 4–6 tygodniu rozwoju. Do powstania rozszczepu podniebienia dochodzi pomiędzy dziesiątym, a dwunastym tygodniem ciąży w wyniku zaburzeń w kształtowaniu się podniebienia wtórnego. Wady te jednakże pomimo odmiennego procesu ich powstania często z sobą współtowarzyszą, choć oczywiście mogą występować niezależnie.
Obecność rozszczepu może powodować problemy z karmieniem, choroby ucha, zaburzenia mowy i rozwoju społecznego.
Jeśli u dziecka stwierdzi się nieprawidłowości w budowie twarzoczaszki, należy objąć je wszechstronną opieką medyczną włącznie z terapią logopedyczną. Dziecko wymaga specjalnego podejścia w zakresie pielęgnacji, karmienia, a niejednokrotnie interwencji chirurgicznej.
Jeśli Wasz maluch urodził się z jakimkolwiek rozszczepem, nawet jeśli był to mikrorozszczep, bezwzględnie powinniście być pod opieką logopedy - i to takiego, który specjalizuje się w takich wadach.
Autor: Anna Wójcik